Međunarodna unija geoloških nauka (IUGS) je povodom 60 godina od uspostavljanja svetski prihvaćenih geostandarda, objavila „Prvih 100 – IUGS objekata geološkog nasleđa“.
U Galeriji Centra za kulturu „Majdanpek“ u Majdanpeku 31. oktobra otvorena je izložba fotografija „Geopark Đerdap“ – Putovanje kroz prvi i za sada jedini geopark u Srbiji. Okupljene posetioce je u ime Centra za kulturu „Majdanpek“ pozdravila Dijana Injac, galerista.
Javno preduzeće
„Nacionalni park Đerdap“
ul. Kralja Petra I broj 14a
19220 Donji Milanovac, Srbija
E-pošta: office@npdjerdap.rs
Centrala: 030 215 0070
The attractiveness of Lepenski Vir has been recognized by, among many, companies, organizations and artists, to whom this locality served as inspiration and trade mark. Many prominent painters, among whom are Mario Maskareli, Milic od Macve, Vojislav Zizic, Dragan Mojovic, Dragan Stojkov, Bratislav Stojanovic, Marica Radojcic, Mirjana Lehner and many others, transformed the fascinating monumental sculptures into first class works of art.
Along with them were famous writers who have put the impression of Lepenski Vir to paper: Milorad Pavic, Miodrag Pavlovic with the works Pevanja na Viru (Singing in the Rain), Nova pevanja na Viru (New singing in the rain), the essay Lepenski Vir: Sculpture and myth (Skulptura i mit), as well as Dusan Matic, Zoran Milic, Ivan Gadjanski. For the children’s book of Jovan Janicijevic, Vodena vila iz Lepenskog Vira (Water Fairy from Lepenski Vir) and Klinče iz Vinče (Child from Vinca), the two localities served as inspiration, both special and fantastic, each in its own way.
The Motive of Lepenski Vir appears on stamps in 2003. One of the most famous monumental stone sculptures found its place on a home made biscuit, which you can get with coffee in many cafes in Serbia. In 1995, the same sculpture served as a trademark of the activity of the Ministry of Culture on the occasion of announcing The Year of Culture, “It is more beautiful with culture“. The sculpture had sunglasses and a smile, and it became a symbol of the cultural rebellion against social values and the position it had in society.
The text downloaded from http://www.narodnimuzej.rs/zanimljivosti/lepenski-vir-in-popular-culture/?lang=en
Širom sveta poznati delikates kavijar je danas i sinonim za luksuzan zalogaj, statusni simbol i hrana bogatih. Nekada je „riblji ajvar“ (kako su ga zvali đerdapski alasi) bio hrana siromašnih, radnika, ribara i njihove dece, kao namaz na crnom hlebu.
Jesetarske ribe, od čije se ikre izrađivao kavijar, lovljene su do izgradnje đerdapske brane, u Gospođinom viru, na Grebenu, Jucu, u Kazanu i kod Sipa. Đerdapski kavijar bio je veoma cenjen na evropskim trpezama. Organizovaniji način prerade i prometa kavijara započet je 1920. pojavom ruskih emigranata na prostoru Đerdapa.
U drugoj polovini 20. veka Ribarsko gazdinstvo „Đerdap“ iz Kladova bilo je jedini proizvođač kavijara u Jugoslaviji koji se izvozio i u SAD.
Spomenik prirode Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zamne („Službeni glasnik RS“, broj 81 od 5. juna 2020. godine) predstavlja geomorfološki fenomen na istočnoj strani Deli Jovana, na reci Zamni i svrstava se u I kategoriju zaštićenog područja međunarodnog, nacionalnog odnosno izuzetnog značaja. Nalazi se na području opštine Negotin, ukupne površine 39 ha.
Spomenik prirode Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zamne je tunelska rečna pećina sa stalnim rečnim tokom. Nastala je podzemnim fluvio-kraškim usecanjem Zamne, što je u odmakloj fazi evolucije omogućilo nastanak procesa obrušavanja, čime su u pećini otvorena dva otvora u tavanici (vigledi). Pećina predstavlja jedinstven i jednostavan pećinski kanal dužine 155 m, u čijem podu je rečno korito Zamne. Zbog dva velika otvora u tavanici ova tunelska pećina je celom dužinom pod dnevnom svetlošću. Zahvaljujući postojanju ovih otvora, na ulazu i na izlazu, pećinski tunel ima izgled ogromne prerasti. Otvori u tavanici su udaljeni jedan od drugog oko 70 m.
Klisura Zamne je refugijalno stanište velikog broja životinjskih i biljnih vrsta sa očuvanom vegetacijom, po čemu je izuzetno značajno područje biološkog diverziteta koji zaslužuje zaštitu.
Spomenik prirode Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zamne poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Negotin.
Cpomenik prirode Bigrena akumulacija Beli izvorac (Službeni list opštine Majdanpek broj 06-52/4 od 27.12.2006. godine), značajan zbog svoje izuzetnosti i očuvanosti kao geomorfološki objekat površinskog kraškog reljefa, svrstan je u III kategoriju kao značajno prirodno dobro. Nalazi se u slivu reke Šaške, na teritoriji opštine Majdanpek, ukupne površine 6 ha.
U dolini Belog izvorca postoje dve akumulacije bigra različite starosti, taložene jedna preko druge. Ovo prirodno dobro ima veliki broj oblika, pojava i procesa, koji je vodotok Belog izvorca formirao u nataloženim naslagama bigra, nizvodno od izvorišta pomenutog vodotoka. Na relativno malom prostoru (oko 300 m) nalazi se veliki vodopad, visine 16 m.
Ispod vodopada, poniranjem vode kroz bigar, obrazovan je pećinski kanal dug 13 m i širok 4 m, otvoren sa jedne i druge strane. Pretaložavanjem bigra u pećini su obrazovani salivi i stalaktiti od čiste bele sige. Nizvodno od vodopada, u koritu potoka, postoje brojne pregrade od bigra, iza kojih su obrazovane bigrene akumulacije jezerca prečnika do 10 m i dubine 2-3 m. Preko pregrada potok se sliva u vidu slapova i manjih vodopada, među kojima su dva visoka 5 m.
Spomenik prirode Bigrena akumulacija Beli izvorac poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Majdanpek.
Spomenik prirode Bigrena akumulacija kod manastira Tumane (Službeni list opštine Golubac broj 633-2/2009) predstavlja geomorfološko-hidrološki objekat stavljen pod zaštitu radi očuvanja kao posebnog prirodnog fenomena i svrstava se u III kategoriju kao značajno prirodno dobro. Nalazi se na teritoriji opštine Golubac, ukupne površine 8550 m2.
Spomenik prirode Bigrena akumulacija kod manastira Tumane se nalazi u središnjem delu toka Kamenice, 1,1 km uzvodno od ušća u Tumansku reku, na 250 m n. v. i u podnožju desne dolinske strane. Na ovom području, malom prostoru u dužini od oko 200 m, javlja se veći broj morfoloških oblika i to slap visine 14 m, niz manjih slapova, preliva i bigrenih kada.
Posebnost Spomenika prirode Bigrena akumulacija kod manastira Tumane čine: isposnica u samom bigru, jedinstvena u Srbiji, česma na kojoj se prinose darovi dušama umrlih, stara bukova i hrastova šuma.
Bigrena akumulacija kod manastira Tumane je pod starateljstvom Turističke organizacije opštine Golubac.
Spomenika prirode Blederija (Uredba Vlade Republike Srbije 05 broj 110-8258/2019-2 od 20. decembra 2019. godine, „Službeni glasnik RS“, broj 93 od 26. decembra 2019. godine) proglašeno je zaštićenim područjem II kategorije – regionalnog, odnosno velikog značaja. Spomenik prirode „Blederija” nalazi se na teritoriji opštine Kladovo, ukupne površine 398 ha.
Područje oko rečice Blederije na jugozapadnom obodu regije dunavskog Ključa, jugozapadno od Kladova, atar sela Reka, zaštićeno je da bi se očuvalo bogatstvo i raznovrsnost oblika geodiverziteta: izvorište Blederije razbijenog tipa sa četiri mesta isticanja vrela, dva akumulativna vodopada, od kojih je nizvodniji visine oko 7 m i zbog svoje lepote i bogatstva vode predstavlja objekat hidrološkog nasleđa Srbije; zatim velike akumulacije bigra u donjem toku, vrelske pećine Sokolovice, sa istoimenim povremenim vrelom gravitacionog tipa i periodskim tokom koji je nizvodno od lokaliteta Grad do sastava sa tokovima Suvaje i Blederije usekao živopisnu krečnjačku klisuricu, sa nekoliko izrazitih suženja i slapova.
Na području Spomenika prirode Blederija nalazi se fragmentno očuvana šumska vegetacija u komplementarnosti sa biljnim i životinjskim svetom.
Spomenik prirode Blederija poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Kladovo.
Spomenik prirode Prerast Šuplja stena (Uredba Vlade Republike Srbije 05 broj 110-777/2019-1 od 23. maja 2019. godine, „Službeni glasnik RS“, broj 36 od 24. maja 2019. godine) zaštićen je radi očuvanja geomorfoloških, hidrografskih i botaničkih vrednosti masivnog prirodnog kamenog mosta – prerasta, kao prirodnog fenomena fluviokrasa okruženog širokim pojasom šume, visine od 9,5 m iznad korita reke Prerast. Svrstava se u I kategoriju zaštićenog područja međunarodnog i nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. Spomenik prirode se nalazi na teritoriji opštine Majdanpek, ukupne površine je oko 8 ha.
U prostornom okviru zaštićenog prirodnog dobra izdvaja se više različitih geomorfoloških i hidroloških vrednosti. Dominantno mesto pripada kamenom mostu, prerasti, fenomenu fluviokrasa istočne Srbije. U krečnjakoj zoni, zastupljen je tipičan kraški reljef sa puno vrtača, strmih krševitih litica i manjih speleoloških objekata. U koritu rečice Prerast na ulazu u Šuplju stenu sa leve strane nalazi se manji ponor, čija se voda pojavljuje na izlazu iz prerasta. Pored navedenog, postoji i manji izvor koji izbija iz krečnjačke pukotine. Prerast Šuplja stena je posebno značajan zbog svoje izuzetnosti i očuvanosti kao geomorfološki objekat. Prerast je usečena u vidu grandioznog prirodnog kamenog mosta u krečnjacima. Otvor prerasti pri dnu, u visini rečnog korita iznosi 9,5 m. Visina otvora luka je 29,5 – 34 m, a visina do gornje ivice luka iznosi 44,8 m.
Spomenik prirode Prerast Šuplja stena poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Majdanpek.
Kačamak ili mamaljiga tradicionalno jelo u Đerdapu sprema se od tople vode, kukuruznog brašna, masti i soli. Iz kotlića se izliva u tepsije i kačamak dobija okrugao izgled. Služi se sa mlekom, sirom, jogurtom, isprženim crnim lukom, sušenom belom ribom, slaninom i seče tankim koncem.
Pripremao se ranije i kao poslastica kada se ređao red kačamaka i red džema, nakon čega se posipao prženim prezlama. Gušće spravljen i zapečen pod crepuljom koristio se kao zamena za hleb.
Boraveći za vreme II svetskog rata iznad sela Boljetin, pripadnici engleske vojne misije posluženi su vlaškim kačamakom, a šef misije Džaspar Rutam zapisao je da su za jelo dobili „okruglu žutu tortu koja nije bila slatka“.
Rano eneolitski rudnik Rudna Glava kod Majdanpeka (5000. godina pne.) primer je najstarije poznate tehnologije bakra. Istražen je 1968-1989. godine u okviru projekta Staro rudarstvo i metalurgija središnjeg Balkana.
Najstarija rudarska tehnologija, upoznata u Rudnoj Glavi, razrešila je nedoumice oko porekla primarnog rudarskog i mineraloškog znanja. Veliku umešnost starih rudara na Rudnoj Glavi potvrđuju ispražnjena okna dubine do oko 20 metara. Velika serija kamenih batova, krupnih rečnih oblutaka od vulkanskih stena, svedoči o specijalizaciji primarnog kamenog alata za različite proizvodne funkcije.
Za usitnjavanje komada rude upotrebljavani su različiti drveni klinovi, dok su alati od jelenskog roga služili prvenstveno za prikupljanje već isitnjene rude. Kada su iscrpili karbonatne minerale bakra, malahit i azurit, dostupne tehnologiji kojom su raspolagali, vinčanski rudari ranog eneolita, napustili su ovaj rudnik.
Ovo skromno ležište gvozdene i bakarne rude – magnetita i halkopirita – ponovo su koristili, sa novom tehnologijom, rimski rudari – robovi u 3. veku posle Hrista.
(Tekst dr Borislava Jovanovića i mr Aleksandra Petrovića preuzet sa prospekta u izdanju Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva RS, Beograd, 1998)
Aktivnih vulkana danas nema u Srbiji i verovatnoća da će ih u budućnosti biti meri se hiljadama godina. Iako ih danas nema, područje Srbije je u geološkoj istoriji bilo veoma aktivno, a tragovi nekadašnjih vulkana i danas postoje.
Različitih vulkanskih aktivnosti bilo je od najstarijeg geološkog vremena, ali je detaljnija rekonstrukcija moguća samo za poslednjih 300 miliona godina. To obuhvata vulkane kasnopaleozojske (pre 300 miliona godina), trijaske (pre 220 miliona godina), jurske (pre 150 miliona godina), gornjokredne (pre 90 miliona godina) i tercijarne (pre 65 miliona godina) starosti.
Na području istočne Srbije krajem paleozoika odvijao se subaerski vulkanizam, a retki produkti ovih erupcija u Srbiji kao mali ostaci izliva lave i vulkanoklastita javljaju se kod Boljetina, ali su ove stene danas uglavnom pod vodom. Najupečatljiviji su riolitski ostaci Treskavca na rumunskoj obali Dunava, preko puta Lepenskog Vira, a posebna zanimljivost je da su komadi ovih vulkanskih stena, posebno oni od silifikovanog vulkanskog stakla, korišćeni u Lepenskom Viru u industriji okresanog kamena.
U timočkom području danas su prisutni brojni ostaci gornjokrednih stratovulkana: Crni vrh, Tilva Njagra, okolina sela Jasikovo i Vlaole, okolina Brestovačke Banje, Čoka Marin i druga mesta. Na predelu gde se nekad uzdizao borski stratovulkan Tilva Roš danas je površinski kop prečnika od nekoliko kilometara.
Atraktivnost Lepenskog Vira prepoznale su, među mnogima, i kompanije, organizacije i umetnici, kojima je ovaj lokalitet poslužio kao inspiracija ili zaštitni znak.
Mnogi renomirani slikari, od kojih treba pomenuti: Marija Maskarelija, Milića od Mačve, Vojislava Žižića, Dragana Mojovića, Dragana Stojkova, Bratislava Stojanovića, Maricu Radojčić, Mirjanu Lehner i mnoge druge, pretočili su fascinantnost monumentalnih skulptura u vrhunska umetnička dela. Rame uz rame s njima, stajali su poznati književnici, koji su u reči pretočili impresiju Lepenskog Vira: Milorad Pavić, Miodrag Pavlović sa delima Pevanja na Viru, Nova pevanja na Viru, esejem Lepenski Vir: skulptura i mit, zatim Dušan Matić, Zoran Milić, Ivan Gađanski. Za dečiju knjižicu Jovana Janićijevića, Vodena vila iz Lepenskog Vira i klinče iz Vinče, dva lokaliteta su poslužila kao inspiracija, oba posebna i fantastična, svaki na svoj način.
Motiv Lepenskog Vira pojavljuje se na poštanskim markama 2003. godine. Jedna od najpoznatijih monumentalnih kamenih skulptura nalazi se na popularnom domaćem keksu, koji možete dobiti uz kafu u mnogim kafićima u Srbiji. Godine 1995, ista skulptura poslužila je kao zaštitni znak akcije Ministarstva kulture povodom proglašenja Godine kulture, „Lepše je sa kulturom“. Skulpturi su dodali naočare za sunce i osmeh, a ona je postala simbol bunta kulture protiv socijalnih vrednosti i položaja koji je zauzimala u društvu.
Tekst preuzet sa http://www.narodnimuzej.rs/zanimljivosti/lepenski-vir-u-popularnoj-kulturi/
The early Chalcolithic mine Rudna Glava near Majdanpek (5000 BC) is an example of the oldest known copper mining technologies. It was under an archaeological investigation from 1968 to 1989, within the project “Old Mining and Metallurgy of the Central Balkans”.
The oldest mining technology found in Rudna Glava has resolved doubts about the origin of primal mining/mineralogical knowledge. Up to 20 m deep mine shafts confirm great technical skills of the early miners at Rudna Glava. Numerous massive pebbles of volcanic origin, obtained from the local river deposits and used as heavy mining hammers, indicate the development of early stone tools for different production functions.
Various wooden tools were used for crushing the ore, while deer antler tools were used primarily to collect the grinded material. After the exhaustion of copper-carbonate minerals (malachite and azurite), which were the only minerals compatible with the technology at the time, the early Chalcolithic miners of the Vinča culture abandoned the mine. This minor deposit of iron and copper, with magnetite and chalcopyrite ore, was exploited again in the 3rd century AD, using new technologies and workforce of Roman slaves.
(Dr. B. Jovanović, MA A. Petrović, Institute for Textbooks and Teaching Aids of RS, Belgrade, 1998)
The Natural Monument “Natural Arches in Vratna Gorge” (“Official Gazette of RS”, No. 99/2014) is a geomorphological phenomenon, declared a protected area of 1st category, of national and exceptional importance. It is located in the municipality of Negotin, with a total area of 144.75 ha.
It represents a unique form of underground and surface karst morphology created by a local sink of the river flow and a partial collapse of the through cave’s ceiling. Along 3 km of the river flow, three natural arches have been formed over the Vratna River: Suva Prerast, Velika Prerast and Mala Prerast.
The area of the Natural Monument “Natural Arches in Vratna Gorge” is protected in order to preserve specific forest vegetation, i.e. a complex community characterized by the presence of endemic and relic (tertiary) species, as well as the exceptional diversity of fauna.
The management over this natural monument is entrusted to the State Enterprise for Forest Management “Srbijašume”, Belgrade.
The Natural Monument “Prerast Tunel Cave in Zamna Gorge” (“Official Gazette of RS”, No. 81/2020) is a geomorphological phenomenon on the east side of Deli Jovan Mountain, on the Zamna River and is classified as a protected area of 1st category of international, national and exceptional significance. It is located in the municipality of Negotin, with a total area of 39.50 ha.
The Natural Monument “Prerast Tunel Cave in Zamna Gorge” is a tunnel cave with a perennial stream. It has been formed by the subterranean fluvio-karstic incision of the Zamna River, which enabled the collapse processes in an advanced phase of evolution, resulting in the formation of two openings in the cave ceiling (skylights).
The cave is represented with a single, simple and 155 m long cave passage, which host the riverbed of Zamna River. Due to the two large openings in the ceiling, which are around 70 m apart, this tunnel cave is under daylight along its entire length. Because of the existence of these openings, at the entrance and at the exit of the cave passage, the cave resembles a huge natural arch. The Zamna River Gorge is a refugium of a large number of animal and plant species, with well-preserved vegetation, making it an outstandingly important area of biodiversity, deserving to be protected.
The management over the Natural Monument “Prerast Tunel Cave in Zamna Gorge” is entrusted to the Tourist Organisation of the Municipality of Negotin.
The Natural Monument “Beli Izvorac Tufa Accumulation” (“Official Gazette of the Municipality of Majdanpek”, No. 29/2006) is a unique geomorphological and hydrological phenomenon of the surface karst relief.
A part of the Beli Izvorac Creek, from its source to the elevation of 278 m a.s.l, with a length of 300 m and the adjoining tufa accumulations, is protected as a natural monument and declared a significant natural resource, i.e. a natural resource of 3rd category. It is located in the municipality of Majdanpek, with a total area of 6.02 ha.
It is protected in order to preserve a large number of fluvio-karstic landforms, phenomena and processes (karst spring; large, 16 m high waterfall; several small waterfalls and cascades; numerous tufa rimstones with rimstone pools; etc) which have been formed in the tufa accumulations by the Beli Izvorac Creek, in a relatively small area downstream from the spring.
The management over the Natural Monument “Beli Izvorac Tufa Accumulation” is entrusted to the Tourist Organisation of the Municipality of Majdanpek.
The Natural Monument “Tufa Accumulation near Tumane Monastery” (“Official Gazette of the Municipality of Golubac”, No. 1/2009) is a geomorphological and hydrological object of the surface karst relief near the Tumane Monastery.
It consists of a tufa accumulation with a number of geomorphological forms and is declared a significant natural resource of 3rd category. Located in the municipality of Golubac, with a total area of 8550 m2, it occupies the central part of the Kamenica Creek, at 250 m a.s.l. or 1.1 km upstream from the confluence of the Kamenica Creek and Tumanska Reka River.
This natural phenomenon, having a terraced, fan-shaped form and height of approximately 14 m, is a palaeogeographic indicator valuable for the reconstruction of climate, vegetation and geomorphological processes in the past. 14 m high waterfall and a series of small cascades, barrages and rimstone pools occupy a small area, at a length of around 200 m. Special features of this natural monument are: a hermitage carved out of tufa (which is unique in Serbia), a fountain where gifts are offered for the repose of souls, old beech and oak forests.
The management over the Natural Monument “Tufa Accumulation near Tumane Monastery” is entrusted to the Tourist Organisation of Golubac.
The Natural Monument “Šuplja Stena Natural Arch” (“Official Gazette of RS”, No. 36/2019) is a geomorphological and hydrological phenomenon on the Valja Prerast River, which is classified as a protected area of 1st category of international, national and exceptional significance. It is located in the municipality of Majdanpek, with a total area of 8.27 ha.
The Natural Monument “Šuplja Stena Natural Arch” is protected in order to preserve the geomorphological, hydrographic and botanical values of the massive natural arch – a fluvio-karstic phenomenon surrounded by a wide forest belt.
A span of the natural arch is 9.5 m, with a height of its lower edge of 29.5-34 m and a height of its upper edge of 44.8 m. A typical karst relief with dolines, limestone cliffs, short caves, a swallet and a karst spring is developed within the protected area.
The management over the Natural Monument “Šuplja Stena Natural Arch” is entrusted to the Tourist Organisation of the Municipality of Majdanpek.
The Natural Monument “Blederija” (“Official Gazette of RS”, No. 93/2019) encompasses the Blederija River on the southwestern rim of the Ključ region and is declared a protected area of 2nd category of regional and high significance. It is located in the municipality of Kladovo, with a total area of 398.87 ha.
The Natural Monument “Blederija” is protected in order to preserve the richness and geodiversity of the area: complex source of the Blederija River, with four outflows; two tufa waterfalls, of which the lower one has a height of approximately 7 m and is listed as an object of hydrological heritage of Serbia, due to its beauty and abundance of water; large tufa accumulation in the lower course; spring caves of Sokolovica, with the eponymous intermittent gravity spring and the periodic stream which incised a picturesque limestone gorge downstream of the Grad locality, all the way to the confluence with the Suvaja and Blederija Rivers, with several distinct narrowings and cascades. This area hosts fragmentary preserved forest vegetation, in complementarity with flora and fauna.
The management over the Natural Monument “Blederija” is entrusted to the Tourist Organisation of the Municipality of Kladovo.
Cornmeal porridge (”mamaljiga“ in Wallachian) is a traditional dish in Djerdap area, made of hot water, corn flour, fat and salt. While still hot, it is poured from the cauldron into pans, thus getting a round shape. It can be served with milk, cheese, yogurt, fried onions, dried white fish or bacon.
Instead of a knife, a piece of sewing thread is commonly used to cut cornmeal porridge into slices. It also used to be prepared as a dessert, arranging alternating rows of porridge and jam, with fried breadcrumbs sprinkled on the top. Thickly prepared and baked in a traditional clay oven, it can be used as a substitute for bread.
During their stay near Boljetin village, members of the WWII British military mission were served with cornmeal porridge; the head of the mission, Jasper Rootham, wrote that they were given “a round yellow cake that was not sweet”.
Today, there are no active volcanoes in Serbia and it is not likely that we will see one any time soon. Nonetheless, the territory of Serbia was very active in geological history and traces of former volcanoes still exist. Various volcanic activities go back to a distant geological history, but best evidenced events date back to last 300 million years. These include Upper Paleozoic (300 million years old), Triassic (220 million years old), Jurassic (150 million years old), Upper Cretaceous (90 million years old) and Paleogene volcanoes (65 million years old).
At the end of the Paleozoic, a subaerial volcanism took place in Eastern Serbia. Products of these eruptions, represented with minor lava flows and volcaniclastics near Boljetin village, are scarce and for the most part submerged. The most impressive is the rhyolite lava neck of Mount Trescovăţ on the left Danube’s bank in Romania, just opposite to the Lepenski Vir archaeological site on the Serbian bank. Some of these volcanic rocks, especially silicified volcanic glass, were used for stone carving in the Lepenski Vir culture.
Numerous remnants of Upper Cretaceous stratovolcanoes are still present in the Timok area: Crni Vrh Mountain, Tilva Njagra Mountain, Čoka Marin Hill, as well as in the vicinity Brestovačka Banja Spa and Jasikovo and Vlaole villages. On the location of what used to be Tilva Roš Stratovolcano, today stands an open-pit copper mine, with a diameter of several kilometers.
Caviar is a world-famous delicacy, synonymous with a status symbol, luxury, wealth. However, caviar (or “fish ajvar“, as Djerdap fisherman used to called it) spread on whole-wheat bread was a food of the poor, workers, fishermen and their families.
It was made from roe, harvested from several species of sturgeon; up to the construction of the Djerdap Dam, these fish were caught in several sectors of the Djerdap Gorge: Gospođin Vir, Greben, Juc, Kazan and Sip. Caviar from Djerdap was highly prized across Europe. Well-organized caviar production and trade was established in 1920, with the arrival of Russian emigrants.
By the second half of the 20th century, Đerdap Fish Farm from Kladovo was the only caviar producer in former Yugoslavia and this caviar was exported as far as to the USA.
Spomenik prirode Prerasti u kanjonu Vratne („Službeni glasnik RS“, broj 99 od 11. septembra 2014. godine) predstavlja geomorfološki fenomen, proglašen zaštićenim područjem I kategorije od nacionalnog odnosno izuzetnog značaja. Nalazi se na području opštine Negotin, ukupne je površine 144 ha.
Predstavlja jedinstven oblik podzemne i površinske kraške morfologije nastao lokalnim poniranjem rečnog toka i urušavanjem delova tavanice rečne pećine. Nad rekom Vratnom, na dužini od 3 km formirana su tri prirodna kamena mosta, odnosno prerasti: Suva prerast, Velika prerast i Mala prerast.
Područje Spomenika prirode Prerasti u kanjonu Vratne stavljeno je pod zaštitu radi očuvanja specifične šumske vegetacije odnosno mešovitog složenog sastava koji karakteriše prisustvo tercijarnih i endemoreliktnih vrsta, kao i izuzetne raznovrsnosti faune.
Spomenik prirode Prerasti u kanjonu Vratne poveren je na upravljanje Javnom preduzeću „Srbijašume” Beograd.
